گام‌های ناکامل در اصلاحات ارزی؛ آیا صادرات از مرکز مبادله معاف است؟
خلاصه مطلب
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سامانه جامع تجارت در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که محل تامین ارز تخصیص‌های از محل صادرات دیگران به مرکز مبادله طلا و ارز تغییر کرده است. این اقدام احتمالا باعث خواهد شد تخصیص‌ها با قیمت‌های جدید به شکل روان‌تری انجام شود.
متن اطلاعیه به شرح زیر است:
براساس اطلاعیه‌ای که قبلاً درباره شروع فرآیند تأمین ارز در مرکز مبادله ارز و طلای ایران منتشر شده بود، به اطلاع می‌رساند:
تمامی درخواست‌های تخصیص که محل تامین ارز آن‌ها "صادرات دیگران" بوده و وضعیت "آماده برای تخصیص" دارند، به همراه درخواست‌های تخصیص یافته معتبر که هنوز ارز آن‌ها تامین نشده، به صورت سیستمی به محل تامین ارز "مرکز مبادله طلا و ارز" و نرخ "توافقی" تغییر یافته و لازم است که تامین ارز از طریق مرکز مبادله انجام شود.
انتقال تأمین ارز حاصل از صادرات دیگران به مرکز مبادله طلا و ارز، حرکتی ناکامل در جهت اصلاح ساختار ارزی به شمار می‌رود.
به تازگی سامانه تجارت اعلام کرد که فرآیند تأمین ارز از صادرات دیگران به مرکز مبادله طلا و ارز انتقال یافته است. این تغییر به عنوان یک گام مهم در راستای سیاست‌های جدید ارزی کشور محسوب می‌شود. اما همچنان یک مسئله اساسی در ساختار تأمین ارز باقی مانده است: عدم تغییر در رویه رانتی واردات در برابر صادرات خود. نباید فراموش کرد که تنها در سال جاری، صدها میلیون دلار آیفون رفرش و ریپک از محل ارز صادرات خود به بازار موبایل ایران وارد شد.
نقش حیاتی ارز حاصل از صادرات در گسترش و توسعه بازارهای نوین
در سیاست‌های ارزی کشور، ارز به دست آمده از صادرات نقش مهمی در تأمین نیازهای ارزی واردکنندگان دارد. با این وجود، فرآیند واردات در برابر صادرات خود که به صادرکنندگان اجازه می‌دهد ارز خود را به طور مستقیم برای واردات استفاده کنند، مشکلات زیر را به وجود می‌آورد:
رانت ارزی: صادرکنندگانی که از این روش بهره می‌برند، عملاً از فضای رقابتی دور شده و به استفاده ناعادلانه از منابع ارزی مشغول می‌شوند.
این مکانیسم منجر به کاهش وضوح در فرآیند عرضه و تقاضای ارز شده و توازن بازار را مختل می‌کند.
کاهش عمق‌بخشی به بازار ارز: ارزهای صادراتی به جای ورود به بازار آزاد و مرکز مبادله برای افزایش حجم و پویایی بازار، به طور مستقیم در مسیرهای اختصاصی مصرف می‌شوند.
مرکز مبادله طلا و ارز در بهبود ساختار ارز نقش مؤثری دارد.
انتقال فرآیند تأمین ارز صادرات دیگران به مرکز مبادله طلا و ارز، هرچند که به شفافیت بیشتر در مسیر تأمین ارز یاری می‌رساند، اما به‌تنهایی قادر نیست بازار را به حالت تعادل بازگرداند. به‌ویژه در وضعیتی که همچنان مکانیزم‌های انحصاری مانند واردات در مقابل صادرات خود وجود دارند. این مرکز می‌تواند با اجرای اقدامات زیر به بهبود بازار کمک کند:
لغو فرآیند واردات به ازای صادرات شخصی: این تصمیم می‌تواند موجب هدایت ارزهای حاصل از صادرات به سمت بازار عمومی شده و مانع از ایجاد رانت شود.
بهبود ابزارهای نظارتی: ایجاد شفافیت در عملکرد فعالان بازار ارز با انجام نظارت دقیق‌تر بر منابع و مصارف ارز.
گسترش و تعمیق بازار ارز: ارائه تمامی ارزهای صادراتی در مرکز مبادله می‌تواند به افزایش عمق بازار و کاهش نوسانات نرخ ارز منجر شود.
عواقب اقتصادی ناشی از ادامه یافتن مسیر کنونی
با وجود اینکه تورم همچنان در سطح بالایی قرار دارد و اقتصاد کشور با چالش‌های متعددی مواجه است، ادامه رویه‌های رانتی نظیر واردات در مقابل صادرات ممکن است به مشکلات زیر افزوده شود:
افزایش فاصله طبقاتی: تخصیص منابع ارزی به جمعیتی محدود، باعث رشد نابرابری‌ها خواهد شد.
کاهش منابع ارزی موجود: با محدود کردن ارز صادراتی به مسیرهای خاص، توانایی تأمین ارز برای واردات حیاتی کاهش پیدا می‌کند.
مشکلات سیاست‌های توسعه: مدیریت ناکارآمد منابع ارزی، برنامه‌های توسعه کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
انتقال تأمین ارز از محل صادرات دیگران به مرکز مبادله طلا و ارز یک گام مثبت محسوب می‌شود، اما به تنهایی برای اصلاح ساختار بازار ارز کافی نیست. حذف رویه رانتی واردات در مقابل صادرات خود، برای افزایش شفافیت، تعمیق بازار و کاهش نوسانات ارزی ضروری است.
پیش‌بینی می‌شود که بانک مرکزی و سیاست‌گذاران اقتصادی با اصلاح این رویکرد، شرایط را برای ایجاد بازاری عادلانه و رقابتی مهیا کنند و همزمان از اقشار آسیب‌پذیر که تحت تأثیر تغییرات نرخ ارز قرار دارند، پشتیبانی نمایند.