چرا در سال جاری دو شب یلدا وجود دارد؟
خلاصه مطلب
دکتر امیرمحمد گمینی، پژوهشگر تاریخ نجوم دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با خبرنگار مهر درباره پدیده نجومی یلدا اظهار داشت: زاویه چرخش زمین به دور خود و چرخش آن به دور خورشید با یکدیگر موازی نیستند. زمین کمی نسبت به مسیر خود به دور خورشید زاویه دارد و این امر باعث می‌شود که در قسمتی از مسیر خورشید در آسمان به ارتفاع بالایی برسد و در قسمتی دیگر ارتفاع کمی داشته باشد. میزان بالا و پایین رفتن خورشید در طول روز به این دو مسیر و زاویه بستگی دارد.
این محقق تاریخ نجوم از دانشگاه تهران بیان کرد: با افزایش زاویه خورشید در آسمان، مدت زمان حضور آن نیز بیشتر می‌شود. به همین دلیل، در نیمه اول سال، روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر هستند، در حالی که در نیمه دوم سال، وضعیت برعکس است و روزها کوتاه و شب‌ها بلند می‌شوند. از ابتدای فروردین، طول روز به تدریج افزایش می‌یابد و تا پایان خرداد به بیشترین میزان خود می‌رسد. سپس، طول روز کاهش می‌یابد تا اینکه در اول مهرماه، روز و شب برابر می‌شوند. پس از آن، شب‌ها طولانی‌تر می‌شوند تا در اول دی‌ماه به کوتاه‌ترین روز و بلندترین شب برسیم. البته، تفاوت طول شب‌های اطراف این تاریخ تنها چند دقیقه است و خیلی طولانی‌تر نیست.
او با اشاره به تقارن شب یلدا با «انقلاب زمستانی» در آسمان عنوان کرد: انقلاب زمستانی به زمانی گفته می‌شود که خورشید از منظر یک ناظر زمینی در جنوبی‌ترین نقطه خود بر روی گنبد آسمان قرار می‌گیرد و طولانی‌ترین شب سال شکل می‌گیرد. لحظه انقلاب زمستانی در سال ۱۴۰۳ در ساعت ۱۲:۵۰ بعد از ظهر اول دی‌ماه اتفاق می‌افتد.
امسال دو شب چله خواهیم داشت
او با اشاره به اینکه امسال انقلاب زمستانی در اول دی ماه رخ می‌دهد، اظهار کرد که در سال ۱۴۰۳ از نظر نجومی در برخی مناطق دو شب یلدا خواهیم داشت. وی علت این پدیده را چنین توضیح داد: در برخی نقاط زمین، مانند تهران، شب اول دی ماه یک ثانیه طولانی‌تر از شب ۳۰ آذر (شب یلدای ایرانیان) است. اما در مناطق دیگر، مانند شمالی‌ترین یا جنوبی‌ترین روستاهای ایران، طول شب یلدا (۳۰ آذر) و شب اول دی ماه کاملاً برابر است و هیچ تفاوتی حتی به اندازه یک ثانیه ندارند.
گمینی با اشاره به این موضوع که شب یلدا در نجوم و تاریخ باستانی ایران جایگاه عمیقی دارد، یادآور شد: در فرهنگ کهن ایرانی، یلدا به‌عنوان نماد پایان تاریکی و شروع افزایش نور مورد احترام بوده است. ایرانیان باستان این پدیده نجومی را با مراسم خاصی جشن می‌گرفتند، زیرا بازگشت خورشید در پایان شب یلدا و شروع افزایش طول روزها پس از این شب را نشانه‌ای از تولد دوباره و قدرت طبیعت می‌پنداشتند.