رهبر انقلاب؛ پیشگام در توسعه و ارتقای فضای مجازی کشور
خلاصه مطلب
به نقل از خبرگزاری مهر، به مناسبت سیزدهمین سالگرد تأسیس شورای عالی و مرکز ملی فضای مجازی طبق دستور مقام معظم رهبری، مرکز رسانه و روابط عمومی این مرکز اقدام به انتشار پرونده ویژه‌ای تحت عنوان «۱۳ سال با شورای عالی فضای مجازی» می‌نماید.
در نهمین بخش از این گزارش، به بررسی سه دهه تلاش‌های رهبر معظم انقلاب در حوزه فضای مجازی پرداخته شده است که در ادامه خواهید خواند:
بدون شک، در عصری که توسط هوش مصنوعی، محاسبات کوانتومی و اینترنت شناخته می‌شود، نمی‌توان با روش‌های قدیمی چهل سال پیش که مختص دوران تلفن‌ها و ضبط‌صوت‌های گذشته بود، به فعالیت پرداخت. امروزه برای دستیابی به این هدف، باید ابزارهایی انتخاب شوند که با زمان حال همخوانی داشته باشند.
این جملات قسمتی از سخنان مقام معظم رهبری در تاریخ ۱۴ خرداد سال گذشته در حرم امام خمینی (ره) می‌باشد.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در بیش از سی سال رهبری جامعه اسلامی همواره بر اهمیت استفاده از فناوری‌های نوین و توسعه در حوزه‌های علمی نوظهور تأکید کرده‌اند. یکی از حوزه‌های مهم علمی که مورد توجه ایشان بوده، فضای مجازی است که در سال‌های اخیر با واژه‌هایی مانند فضای مجازی، هوش مصنوعی و حکمرانی قانونمند در سخنرانی‌های ایشان مطرح شده است.
در ادامه به برخی از اقدامات رهبر معظم انقلاب در راستای پیشرفت کشور در حوزه فضای مجازی اشاره می‌شود:
قانون‌گذاری منظم در دنیای دیجیتال
در نخستین دیدار هیئت وزیران دولت چهاردهم، یکی از اصلی‌ترین خواسته‌های رهبر معظّم انقلاب اسلامی، مسئله «حکمرانی در فضای مجازی» بود. ایشان در این جلسه اظهار داشتند: «فضای مجازی به نوعی یک دنیای نوین است؛ شماها قطعاً بیشتر از من در جریانید؛ یعنی فضای مجازی دیگر امروز صرفاً مجازی نیست، بلکه به یک واقعیت در زندگی مردم تبدیل شده است که هر روز در حال گسترش است. نکته مهم این است که در فضای مجازی، باید حکمرانی به شکل قانونمند صورت گیرد؛ اینکه بنده گاهی می‌گویم فضای مجازی رها و بی‌نظم است، به همین دلیل است. حکمرانی باید بر مبنای قانون باشد؛ اگر قانونی وجود ندارد، باید قانون‌گذاری کنید و بر اساس آن، امور را مدیریت کنید. همه کشورهای دنیا چنین کاری می‌کنند.»
همچنین اظهار داشتند که «نقض حکمرانی پذیرفتنی نیست؛ شما مسئولیت یک کشور را بر عهده دارید و در قبال آن وظیفه‌مند هستید؛ نمی‌توان حکمرانی شما را نقض کرد و نباید چنین کنند. این مسئله‌ی حکمرانی است. من به مناسبت فضای مجازی، نظر خودم را بیان کردم و این مبنای من است؛ پیش‌تر هم گفته‌ام، برخی به شکل دیگری تعبیر می‌کنند یا می‌فهمند یا نمی‌خواهند بفهمند، اما نظر من این است: فضای مجازی در کشور باید قانونمند شود؛ در این صورت به یک فرصت تبدیل خواهد شد. اگر بتوانیم در فضای مجازی حکمرانی قانونمندانه‌ای داشته باشیم، فضای مجازی برای کشور به یک فرصت مبدل می‌شود، وگرنه ممکن است به تهدید تبدیل گردد.»
ایشان در سال ۹۹ نیز بر این موضوع تأکید داشتند و به ملت ایران فرمودند: «امروزه قدرت در فضای مجازی امری حیاتی است؛ فضای مجازی اکنون به بخشی از زندگی انسان‌ها در سراسر جهان تبدیل شده است؛ و بسیاری از افراد تمامی کارهای خود را از طریق فضای مجازی انجام می‌دهند؛ بنابراین داشتن قدرت در این حوزه بسیار مهم است.» همچنین در همان سال بیان کردند: «فضای مجازی چیزی نیست که بتوان مانند یک جریان آب به هر شکلی که خواست از آن استفاده کرد؛ دیگران این جریان را به سمتی که خود می‌خواهند هدایت می‌کنند؛ آنها در حال مدیریت این فضا هستند. حال که می‌دانیم افرادی از بیرون در حال هدایت و مدیریت فضای مجازی هستند -که ما نیز درگیر آن هستیم- نمی‌توانیم در برابر آن بی‌تفاوت بمانیم.»
ایجاد شورای عالی فضای مجازی
آینده‌نگری و دید عمیق رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۰ به فضای مجازی، منجر به تشکیل شورای عالی فضای مجازی شد. در همان سال، این شورا با حکمی به ریاست رئیس جمهور تأسیس گردید و به عنوان مرکز اصلی تصمیم‌گیری، سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی در حوزه فضای مجازی فعالیت خود را آغاز کرد. هدف از این شورا، مدیریت تأثیرات گسترده اینترنت جهانی بر زندگی فردی و اجتماعی، برنامه‌ریزی و هماهنگی برای محافظت در برابر آسیب‌های احتمالی و بهره‌برداری حداکثری از فرصت‌ها برای ارائه خدمات سودمند و گسترده به مردم بود.
یکی از وظایفی که رهبر معظم انقلاب در اولین حکم خود به شورای عالی فضای مجازی اشاره کردند و بر تسریع در اجرای آن تأکید داشتند، تأسیس مرکز ملی فضای مجازی بود. این مرکز باید "اشراف کامل و به‌روز به فضای مجازی در سطح داخلی و جهانی داشته باشد و درباره نحوه برخورد فعال و خردمندانه کشور با این موضوع از نظر سخت‌افزاری، نرم‌افزاری و محتوایی در چارچوب مصوبات شورای عالی تصمیم‌گیری کند و بر اجرای دقیق تصمیمات در تمامی سطوح نظارت داشته باشد."
دستور برای پیگیری شبکه ملی اطلاعات
در شهریور سال ۱۳۹۴، مقام معظم رهبری با صدور حکمی اعضای تازه شورای عالی فضای مجازی را منصوب نمودند. در این حکم که توسط رهبر معظم انقلاب صادر شد، ۱۰ بند مهم وجود داشت که اعضا می‌بایست به آن توجه می‌کردند. یکی از این بندها مربوط به پیگیری شبکه ملی اطلاعات بود: "تسریع در راه‌اندازی شبکه ملی اطلاعات پس از تصویب طرح در شورای عالی و نظارت مستمر و مؤثر مرکز ملی بر مراحل راه‌اندازی و بهره‌برداری از آن".
شبکه ملی اطلاعات به منظور ایجاد زیرساختی پیشرفته در فضای مجازی کشور طراحی شده است تا ضمن ارائه خدمات زیرساختی مطابق با نیازهای ملی، از مزایای اقتصادی صنعت و اکوسیستم ملی فضای مجازی بهره‌برداری کند. این شبکه همچنین به منظور حفاظت و ترویج فرهنگ اسلامی – ایرانی در فضای مجازی و حفظ اطلاعات و ارتباطات کاربران ایرانی در برابر تهدیدات امنیتی و حریم خصوصی فعالیت می‌کند.
شبکه ملی شامل زیرساخت‌های ارتباطی، مراکز داده توسعه‌یافته داخلی، دولتی و غیردولتی و همچنین زیرساخت‌های نرم‌افزاری است که در سراسر کشور گسترده شده است. این شبکه امکان "نگهداری و تبادل امن اطلاعات داخلی" و "دسترسی به اینترنت" را از طریق بستر ارتباطی پهن‌باند ملی برای کاربران خانگی، کسب‌وکارها و دستگاه‌های اجرایی فراهم می‌نماید و به توسعه خدمات الکترونیکی کمک می‌کند.
سیاست‌های جامع انتخابات و تأکید بر استفاده از سیستم‌های رأی‌گیری الکترونیکی
یکی از موضوعاتی که در دوره‌های مختلف انتخابات، به ویژه در سال‌های اخیر، مورد بحث قرار گرفته، موضوع انتخابات الکترونیکی است. تاکنون در انتخابات‌های مختلف در حوزه‌های انتخابیه تلاش شده تا فرآیند رأی‌گیری و شمارش آرا از طریق صندوق‌های الکترونیکی انجام شود.
در سال ۱۳۹۵، رهبر معظم انقلاب بر اساس بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست‌های کلی «انتخابات» را که پس از مشورت با مجمع تشخیص مصلحت نظام تعیین شده بود، به رؤسای قوا و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام ابلاغ نمودند.
این سیاست‌ها دربرگیرنده ۱۸ بند بود که بند ۱۲ به انتخابات الکترونیکی اختصاص داشت: «۱۲ استفاده از فناوری‌های جدید برای افزایش شفافیت، سرعت و سلامت در فرآیند اخذ و شمارش آرا و اعلام نتایج.» تأکید ایشان بر این موضوع باعث شد تا رأی‌گیری الکترونیکی مورد توجه قرار گیرد. به همین دلیل، در آخرین دوره انتخابات ریاست جمهوری، مرکز ملی فضای مجازی اقدام به تشکیل ستاد انتخابات به منظور اجرای دستورات رهبری در این زمینه کرد. همچنین، در دور دوم انتخابات مجلس دوازدهم در تهران که در تاریخ جمعه ۲۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ برگزار شد، ایشان نیز همچون سایر مردم تهران رأی خود را از طریق صندوق‌های الکترونیکی ثبت کردند.
«هوش مصنوعی» از همه چیز مهم‌تر است
یکی از مسئولانی که نخستین بار به اهمیت هوش مصنوعی پرداخته‌اند، رهبر معظم انقلاب می‌باشد. ایشان در مراسم تنفیذ حکم ریاست جمهوری دوره چهاردهم، بر لزوم واکنش فعال نسبت به پدیده هوش مصنوعی تأکید کرده و بیان داشتند: «در مواجهه با جریان‌ها و رویدادهای جهانی و بخصوص منطقه‌ای، کشور باید به صورت فعال و اثرگذار عمل کند، نه منفعل. در حوزه‌های مختلف، از جمله سیاسی و علمی، و در مواجهه با پیشرفت‌ها و نوآوری‌های شگفت‌انگیز علمی مانند هوش مصنوعی که در دنیا رخ می‌دهد، باید به گونه‌ای عمل کنیم که منفعل نباشیم و اثرگذار باشیم. غفلت و نادیده گرفتن آنچه در جهان و منطقه رخ می‌دهد، جایز نیست.»
ایشان در تاریخ سوم خرداد ۱۴۰۲ به استفاده از هوش مصنوعی برای اصلاح قوانین اشاره کرده و بیان کردند: «یکی از مواردی که باید از آن پرهیز شود، انباشته شدن قوانین است... گزارشی به دست من رسیده بود که نشان می‌دهد قوانین از طریق هوش مصنوعی در حال تنقیح است تا این تعارضات که به دلیل تجمع قوانین به وجود آمده، برطرف شود.»
در پی این موضوع، در تاریخ ۲ بهمن ماه سال جاری، هنگام بازدید حضرت آیت‌الله خامنه‌ای از نمایشگاه «پیشگامان پیشرفت، رویداد ملی توانمندی‌ها و دستاوردهای بخش خصوصی»، ایشان بر اهمیت ویژه مسئله هوش مصنوعی تأکید کرده و فرمودند: "از همه مهم‌تر این {مسئله هوش مصنوعی} است؛ این را دنبال کنید."
جوانانی که رهبر معظم انقلاب در فضای مجازی مورد خطاب قرار می‌دهند
رهبر معظم انقلاب همیشه به اهمیت نقش جوانان در فضای مجازی اشاره کرده‌اند. ایشان در سال ۱۴۰۲ در دیدار با دانشجویان خاطرنشان کردند که «دانشجویان نباید در فضای مجازی غرق شوند. فضای مجازی با تمام بحث‌هایی که از جهات مختلف درباره‌اش مطرح می‌شود، به هر حال در کشور حضور دارد؛ شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی وجود دارند. برخی منتظرند تا از طریق فضای مجازی، سیل‌وار اطلاعات و تحلیل‌ها به آنها برسد؛ این رویکرد اشتباه است. شما باید مدیریت فضای مجازی را در دست بگیرید و از جانب شما، فکر و خبر و تحلیل به فضای مجازی منتقل شود، نه برعکس. این موارد می‌تواند به فعالیت دانشجویی آسیب بزند.»
همچنین ایشان در دیدار با دانش‌آموزان در سال ۱۴۰۱ تاکید کردند: «مسئولین باید وظیفه‌شناس باشند و بفهمند چرا دشمن به برخی واژه‌ها و نام‌ها حساسیت نشان می‌دهد و آنها را مسدود می‌کند و چرا این حجم از دروغ را در فضای مجازی منتشر می‌کند؛ و باید برای آن چاره‌اندیشی و مقابله کنند؛ این وظیفه‌ی مسئولین است. شما جوانان نیز وظیفه دارید و باید مسئولیت‌پذیر باشید. باید بتوانید حقیقت را از دروغ تشخیص دهید. به نظر من این امکان‌پذیر است و غیرممکن نیست. دشمن با حجم و تکرار زیاد، سعی در القای برخی مسائل دارد اما می‌توان فهمید که آیا این‌ها خلاف واقع هستند یا نه. بنابراین تشخیص حرف صحیح از دروغ و تحریف مهم است.»
در سخنانی دیگر، ایشان به جوانان توصیه کردند که: «هر یک از شما باید به عنوان یک وظیفه، مانند چراغی، محیط اطراف خود را روشن کنید... لازم است به شدت از رفتارهایی که برخی در فضای مجازی یا در مطبوعات و مقالات انجام می‌دهند و با دشنام، تهمت، فریب و دروغ به مقابله با افکار عمومی می‌پردازند، پرهیز شود. باید حقایق را با منطق قوی، بیانی مستحکم و عقلانیت کامل و با بهره‌گیری از عواطف انسانی و اخلاق منتشر ساخت. امروز همه ما باید در این عرصه فعال باشیم؛ هر کس به نوعی و به اندازه سهمی که در این مسیر دارد.»
در حقیقت، او همیشه بر اهمیت فعال بودن، اجتناب از انتشار دروغ و استفاده صحیح از فضای مجازی برای هدایت جوانان به سمت درست، تأکید کرده است.
ابلاغ سیاست‌های جامع برای شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای
سیاست‌های کلی نظام در زمینه فضای مجازی نه تنها مربوط به دهه گذشته نیست، بلکه در طول سه دهه اخیر، رهبر معظم انقلاب با دیدگاه هوشمندانه و مدبرانه خود، کشور ایران را به یکی از کشورهای پیشرو در این حوزه تبدیل کرده‌اند. از جمله تأکیدات اولیه در این حوزه، می‌توان به ابلاغ سیاست‌های «شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای» توسط مقام معظم رهبری در سال ۷۷ اشاره کرد. این سیاست‌ها شامل ۷ بند بودند که عبارتند از:
۱ ایجاد، تنظیم و بهبود نظام ملی اطلاع‌رسانی دیجیتال و اعمال تدابیر و نظارت‌های ضروری برای حفظ امنیت سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و جلوگیری از اثرات و پیامدهای منفی شبکه‌های اطلاع‌رسانی.
توسعه شبکه اطلاع‌رسانی ملی از نظر کمیت و کیفیت و فراهم کردن انواع خدمات و امکانات این شبکه برای تمامی متقاضیان بر اساس نیازهایشان، با توجه به اولویت‌ها و منافع ملی.
۳ فراهم کردن امکان دسترسی به شبکه‌های جهانی اطلاع‌رسانی تنها از طریق سازمان‌ها و مؤسسات دارای مجوز.
۴ مشارکت فعال و مؤثر در شبکه‌های بین‌المللی و پشتیبانی از نهادهای دولتی و خصوصی در حوزه تولید و ارائه اطلاعات و خدمات ضروری و مفید، با تمرکز بر ترویج فرهنگ و تفکر اسلامی.
۵. طراحی و تقویت نظام حقوقی و قضائی هماهنگ با گسترش شبکه‌های اطلاع‌رسانی، به ویژه برای مقابله موثر با جرایم سازمان‌یافته الکترونیکی.
۶ توسعه فناوری اطلاعات، به‌ویژه در حوزه حفاظت از داده‌ها، و پیش‌بینی تأثیرات تغییرات فناوری اطلاعات در سطوح ملی و بین‌المللی، به همراه گسترش تحقیقات، مطالعات و آموزش نیروی انسانی متخصص در این حوزه.
هفت اقدام مناسب برای دستیابی به توافق‌نامه‌ها و مقررات بین‌المللی و تشکیل اتحادیه‌های اطلاع‌رسانی با سایر کشورها، به ویژه کشورهای اسلامی، به منظور ایجاد تعادل در حوزه اطلاع‌رسانی جهانی و حفاظت از هویت و فرهنگ ملی و مقابله با تسلط جهانی پیشنهاد شده است.
سیاست‌های کلی شبکه‌های اطلاع‌رسانی رایانه‌ای شامل مجموعه‌ای از اصول و چارچوب‌های گسترده است که با هدف توسعه و مدیریت این شبکه‌ها طراحی و ابلاغ شده‌اند. این سیاست‌ها معمولاً اهدافی نظیر امنیت اطلاعات، ارتقای زیرساخت‌های فناوری اطلاعات، گسترش سواد دیجیتال، حمایت از تولید محتوای داخلی و تسهیل دسترسی به اطلاعات را دنبال می‌کنند و همچنان برخی از بندهای آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند.
ایران به عنوان یکی از نقش‌آفرینان فعال در عرصه فضای مجازی شناخته می‌شود
توجهات و راهنمایی‌های مقام معظم رهبری در حدود سه دهه گذشته، ایران را به یکی از بازیگران فعال در زمینه فضای مجازی تبدیل کرده است. به گونه‌ای که امروز، با اسناد مهم مصوب در شورای عالی فضای مجازی، کشور توانسته در حوزه‌های شبکه ارتباطی، پیام‌رسان‌ها و پلتفرم‌های خدمات کاربردی مانند حمل و نقل، گردشگری، فروشگاهی و حتی نمایش‌های خانگی به خودکفایی قابل توجهی دست یابد. ایران اکنون یکی از معدود کشورهایی است که پلتفرم‌های بومی و قانونمند دارد و سیاست‌های راهبردی مهمی در زمینه حفظ حریم خصوصی کاربران، حمایت از تمامی اقشار جامعه به ویژه کودکان در فضای مجازی و تسهیل شرایط رشد کسب‌وکارهای اینترنتی اجرا کرده است.
دکتر سیدمحمد امین آقامیری، دبیر شورای عالی و رئیس مرکز ملی فضای مجازی، در سخنانی به مناسبت سالگرد تأسیس این شورا اظهار داشت که خوشبختانه ایران در نقشه جهانی فضای مجازی حضور دارد. او تأکید کرد که ایران در این حوزه نسبت به بسیاری از کشورها نقاط قوت زیادی دارد و در حال حاضر، پلتفرم‌های داخلی متعددی مطابق با مقررات کشور به مردم خدمات ارائه می‌دهند. در حالی که بسیاری از کشورهای پیشرفته از چنین خدمات بومی محروم و هنوز وابسته هستند. این خدمات بومی مهم با تلاش جوانان متخصص و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی به ثمر رسیده است و در تلاشیم تا خدمات فضای مجازی کشورمان را به سایر کشورها نیز گسترش دهیم.