معاونت علمی ۳۰ میلیارد تومان یارانه برای تهیه واحدهای پردازش گرافیکی (GPU) مخصوص هوش مصنوعی اختصاص می‌دهد

طبق گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، در دوره دیجیتال، هوش مصنوعی به‌عنوان یکی از فناوری‌های دگرگون‌کننده، نقش مهمی در شکل‌گیری آینده اقتصادی، اجتماعی و صنعتی جهان دارد. این فناوری علاوه بر افزایش بهره‌وری صنایع، با ارائه راهکارهای خلاقانه در حوزه‌هایی مانند سلامت، حمل‌ونقل، انرژی و آموزش، به بهبود کیفیت زندگی انسان‌ها کمک می‌کند. کشورهایی که بتوانند در این زمینه پیشرو باشند، نه‌تنها از مزایای اقتصادی بهره‌مند می‌شوند، بلکه در صحنه رقابت جهانی نیز جایگاه بالاتری خواهند داشت.

بنابراین، برای کشورهایی مانند ایران که دارای نیروی انسانی متخصص و ظرفیت‌های نوآورانه بسیاری هستند، توسعه هوش مصنوعی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها و منابع انسانی مرتبط، یک ضرورت غیرقابل انکار محسوب می‌شود.

در مصاحبه‌ای اختصاصی با خبرگزاری تسنیم، دکتر بهروز مینایی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری و یکی از مدیران برجسته هوش مصنوعی در کشور، به بررسی موضوعات مختلف و مهمی پرداخته شد. این موضوعات از چشم‌انداز هوش مصنوعی در ایران گرفته تا چالش‌ها و فرصت‌های موجود در این حوزه را شامل می‌شود. این مصاحبه، تصویری کامل از وضعیت فعلی و برنامه‌های آینده در حوزه هوش مصنوعی ارائه می‌دهد.

در قسمتی از این گفت‌وگو اطلاعات کاملی درباره تعداد شرکت‌های فعال در حوزه هوش مصنوعی، نقش این شرکت‌ها در صنایع گوناگون و تاثیر آنها بر رشد اقتصادی کشور ارائه شد. افزون بر این، مباحثی حول عدم وجود الزام قانونی برای به‌کارگیری هوش مصنوعی در سازمان‌های دولتی و نقش دولت در تسهیل گسترش این فناوری در بخش‌های مختلف صنعتی بررسی گردید.

در این بخش، به موضوع تأمین زیرساخت‌های پردازشی مانند GPU و چالش‌های آن در ایران پرداخته شد. تلاش‌های معاونت علمی و فناوری در حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان، ارائه یارانه‌ها و تأمین منابع پردازشی برای توسعه مدل‌های هوش مصنوعی مورد توجه قرار گرفته و به نقش مهم دولت در تسهیل دسترسی به این زیرساخت‌ها تاکید شده است. همچنین، این مصاحبه با بررسی اقدامات آموزشی و برنامه‌های تربیت نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی، تصویری واضح از تلاش‌های کشور در این زمینه ارائه می‌دهد.

دکتر بهروز مینایی تحصیلات دانشگاهی خود را با رشته ریاضیات و علوم کامپیوتر آغاز نمود. او پس از دریافت مدرک کارشناسی از دانشگاه قم، در مقطع کارشناسی‌ارشد در دانشگاه علم و صنعت ایران پذیرفته شد. مینایی بعد از فارغ‌التحصیلی در رشته مهندسی کامپیوتر، برای ادامه تحصیل در مقطع دکتری مهندسی و علوم کامپیوتر به دانشگاه ایالتی میشیگان در ایالات متحده آمریکا رفت و پس از اتمام تحصیلات به کشور بازگشت.

رئیس دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه علم و صنعت ایران فعالیت‌های متعددی داشته که از جمله آن‌ها می‌توان به تأسیس بنیاد ملی بازی‌های رایانه‌ای، معاونت فنی در دبیرخانه شورای عالی اطلاع‌رسانی، مدیریت نرم‌افزار موسسه نور، ایجاد مرکز توسعه بازی‌های رایانه‌ای در دانشگاه علم و صنعت، ریاست بر کمیته تخصصی زیربنایی و تولیدی مرکز پژوهش‌های مجلس در دفتر قم و همچنین مشاوره مدیر حوزه‌های علمیه در زمینه هوش مصنوعی اشاره کرد.

بخش اول گفت‌وگو با دکتر بهروز مینایی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های هوش مصنوعی و رباتیک معاونت علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست‌جمهوری، با عنوان "صفرتاصد سند ملی هوش مصنوعی ایران؛ راهگشا یا مشکل‌آفرین؟" منتشر گردید. همچنین، بخش دوم این گفت‌وگو با عنوان "ساخت مزارع GPU؛ ستون فقرات توسعه هوش مصنوعی در ایران" و بخش سوم با عنوان "تراشه‌ها؛ GPU، گلوگاه هوش مصنوعی در ایران" منتشر شدند.

اکنون قسمت چهارم و آخر این مصاحبه را می‌خوانید:

تسنیم: چه تعداد شرکت دانش‌بنیان در ایران در زمینه هوش مصنوعی فعال هستند؟

در مجموع، ما حدود 10 هزار شرکت دانش‌بنیان داریم که تقریباً 70 درصد آن‌ها در حال فعالیت هستند. در زمینه هوش مصنوعی، تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران بین 500 تا 700 عدد است.

شرکت‌های بزرگی مانند اسنپ، دیجی‌کالا، دیوار و تپسی از مشتریان اصلی راهکارهای هوش مصنوعی در کشور به شمار می‌روند. همچنین، شرکت‌های دانش‌بنیان متعددی در صنایع گوناگون به توسعه و کاربردی‌سازی هوش مصنوعی مشغول هستند. سال گذشته، معاونت علمی رویدادی با عنوان "نکست" برگزار کرد که در آن 10 شرکت برتر در حوزه هوش مصنوعی که یا دارای محصول بودند یا قصد توسعه محصول جدیدی داشتند، شرکت کردند. در این رویداد، شرکت‌هایی که در زمینه‌های رباتیک یا امنیتی فعالیت می‌کردند نیز حضور داشتند.

یک شرکت دانش‌بنیان ایرانی توانسته است با ارائه راهکارهایی، بهره‌وری چاه‌های نفت در مناطق مختلف کشور از جمله عسلویه را بین 5 تا 20 درصد افزایش دهد. این موفقیت توجه کشورهای خارجی نظیر قطر را به خود جلب کرده است. همچنین، شرکت‌های خصوصی داخلی نیز با ارائه راهکارهای خلاقانه در حوزه نفت و گاز، موفق به جلب نظر مشتریان خارجی شده‌اند.

با این وجود، هیچ الزام قانونی برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی در سازمان‌های دولتی وجود ندارد. در وضعیت فعلی، به جای تصویب قوانین تنظیم‌کننده، مناسب‌تر است که با ایجاد انگیزه و تسهیل شرایط، به توسعه استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف کشور بپردازیم.

مجلس قانون جدیدی را به تصویب رسانده که بر اساس آن، با توجه به ایجاد سازمان ملی هوش مصنوعی و تاکیدات مقام معظم رهبری در حوزه هوش مصنوعی، نیاز به وضع قوانین به‌روزتری احساس می‌شود. در حال حاضر، موضوع ICT یا هوش مصنوعی در مجلس متولی مشخصی ندارد و فقط کمیسیون صنایع و معادن در این زمینه فعال است و مسائل مرتبط با ICT نیز در چارچوب آن پیگیری می‌شود.

اگر قوانینی ایجاد کنیم که امکان دسترسی به داده‌ها را فراهم کرده و به بخش خصوصی ارائه دهد، پیشرفت قابل توجهی در زمینه هوش مصنوعی در کشور حاصل خواهد شد.

بنیاد نخبگان استان اصفهان در ماه آبان یک رویداد بزرگ در زمینه هوش مصنوعی برگزار نمود. در این رویدادها، داده‌های واقعی و پردازش‌شده‌ای از سازمان‌های مختلف مانند شهرداری، صنایع فولاد و شرکت‌های دانش‌بنیان در اختیار دانش‌آموزان و دانشجویان قرار داده می‌شود. شرکت‌کنندگان در قالب مسابقات با استفاده از این داده‌ها، الگوریتم‌های هوش مصنوعی طراحی می‌کنند تا به چالش‌های واقعی این سازمان‌ها پاسخ دهند. این رویداد معمولاً به دو بخش دانش‌آموزی و دانشجویی تقسیم می‌شود و فرصتی است برای نخبگان جوان کشور تا در حوزه هوش مصنوعی به رقابت بپردازند و ایده‌های نوآورانه خود را ارائه کنند.

تسنیم: روش اجرای محاسبات پیچیده در هوش مصنوعی (فرایند اجرای مدل‌ها) به چه صورت است؟

در کشور ما، با وجود مراکز ارائه‌دهنده سرویس GPU مثل شرکت‌های گرین وب، پارت، و سیمرغ، تقاضا برای این خدمات بسیار زیاد است و کاربران معمولاً در لیست انتظار قرار می‌گیرند.

تسنیم: هزینه این خدمات چقدر می‌باشد؟

هزینه استفاده از این سرویس‌ها بسته به نوع و قدرت پردازنده گرافیکی (GPU)، مدت زمان استفاده و عوامل دیگر متفاوت است.

تسنیم: ستاد هوش مصنوعی چه اقداماتی در خصوص موضوع "GPU"ها انجام داده است؟

یکی از فعالیت‌های ستاد هوش مصنوعی در این زمینه، ارائه یارانه برای اجاره GPU به شرکت‌های خصوصی می‌باشد. به این شکل که ستاد تا سقف 200 میلیون تومان، 50 درصد از هزینه اجاره GPU را به شرکت‌ها پرداخت می‌نماید. افزون بر این، برای دانشگاه‌ها و اعضای هیئت علمی، برنامه‌ای خاص جهت اعطای رایگان GPU در نظر گرفته شده است. بودجه اولیه این طرح 30 میلیارد تومان بوده که تا شهریورماه، نیمی از آن هزینه شده است.

در طول سال گذشته، ستاد هوش مصنوعی به همراه ستاد توسعه اقتصاد دیجیتال، مبلغ ۱۵ میلیارد تومان یارانه برای فراهم‌سازی زیرساخت‌های پردازشی هوش مصنوعی، به ویژه کارت‌های گرافیک (GPU)، تخصیص داد. قسمتی از این GPUها به شکل رایگان به کنسرسیومی ارائه شد تا بتواند یک مدل زبانی بزرگ (LLM) فارسی را گسترش دهد. در این بین، تقاضا برای GPUهای قوی‌تر مانند A100، H100 و RTX 3090 جهت اجرای الگوریتم‌های پیچیده هوش مصنوعی و توسعه برنامه‌های کاربردی مبتنی بر هوش مصنوعی به طرز قابل توجهی افزایش یافته است.

برخی از شرکت‌های ارائه‌دهنده خدمات داخلی با راه‌اندازی مزارع کوچک GPU، به این نیاز پاسخ داده‌اند. این شرکت‌ها که قبلاً عمدتاً در حوزه ارائه خدمات دیتاسنتر فعالیت می‌کردند، با توجه به افزایش تقاضا برای پردازش‌های گرافیکی، خدمات اجاره GPU را نیز به مجموعه محصولات خود افزوده‌اند.

شرکت‌های تازه‌واردی نیز به این عرصه پا گذاشته و GPUهای پیشرفته‌تری همچون RTX 4090 را به بازار عرضه می‌کنند. علاوه بر این، شرکت‌های دیگری نظیر گرین وب / ایران‌سرور (واقع در مشهد)، ابرآروان، ابرهما، سیمرغ و پارت نیز به عنوان ارائه‌دهندگان خدمات پردازش ابری و اجاره GPU مشغول به فعالیت هستند.

شرکت‌هایی که خدمات پردازش ابری و اجاره GPU ارائه می‌دهند، به صورت رسمی اعلام کرده‌اند که آماده‌اند خدمات خود را به شرکت‌ها و سازمان‌های دیگر عرضه کنند. به دلیل تقاضای زیاد بازار برای این نوع خدمات، برخی از این شرکت‌ها ناچار شده‌اند GPUهای مورد نیاز خود را از منابع خارجی تهیه کنند. این شرکت‌ها معمولاً در خارج از کشور دفاتر و نمایندگی‌هایی دارند و از طریق این شبکه، دسترسی به منابع تامین پایدارتر را ممکن می‌سازند.

این شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که در صورت دریافت حمایت‌های مورد نیاز از سوی دولت، مانند خرید پیش‌پرداختی خدمات یا ارائه تسهیلات، برای واردات انواع GPU وارد عمل خواهند شد.

یکی از پیشنهادات ارائه شده، ایجاد یک اپراتور به شکل کنسرسیوم بزرگ برای انحصاری کردن واردات و ارائه خدمات GPU است. با این وجود، این پیشنهاد با مخالفت‌هایی مواجه شده و بسیاری معتقدند که بهتر است بخش خصوصی در این بازار رقابتی فعالیت نماید.

برنامه‌ریزی شده بود که صندوق توسعه ملی مبلغ 2.5 همت را به پروژه توسعه هوش مصنوعی تخصیص دهد. مدیر وقت صندوق در مصاحبه‌ای اظهار داشت که این بودجه تامین گردیده است. این مبلغ 2.5 همت از محل جریمه‌های دیرکرد تسهیلات به این پروژه اختصاص داده شده بود. این بودجه قرار بود برای واردات پردازنده‌های گرافیکی (GPU) که برای آموزش مدل‌های هوش مصنوعی ضروری هستند، استفاده شود، اما تاکنون این امر محقق نشده است.

در سال گذشته، یارانه‌ای برای تهیه پردازنده‌های گرافیکی (GPU) دریافت کردیم. امسال نیز مبلغی ۳۰ میلیارد تومانی به این هدف اختصاص داده‌ایم، اما به نظر می‌رسد که این بودجه کافی نیست. باید به سمت ایجاد پلتفرمی مشابه Google Colab در کشور حرکت کنیم و زیرساخت‌های کلود جی‌پی‌یو را فراهم کنیم. با ایجاد چنین پلتفرمی، می‌توانیم نیروی انسانی خود را به سوی انجام کارهای ارزشمندتر هدایت کنیم.

از معاون محترم علمی و فناوری رئیس جمهور، جناب آقای دکتر افشین، پرسیدم که آیا می‌توانیم از اعتبارات مالیاتی و قانون جهش تولید برای تهیه GPU و سرورهای مربوطه استفاده کنیم؟ ایشان تأیید کردند که این کار به طور کامل امکان‌پذیر است.

تسنیم: ستاد هوش مصنوعی برای تربیت و پشتیبانی از نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی چه وظایفی بر عهده دارد و چه اقداماتی انجام داده است؟

نیروی انسانی یکی از اساسی‌ترین مزایای هوش مصنوعی در ایران به شمار می‌رود. ستاد هوش مصنوعی معاونت علمی وظیفه دارد که آموزش هوش مصنوعی را در کشور ترویج کند. در سطح دانشگاه، این درس به صورت کاربردی در مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی در اکثر رشته‌ها ارائه می‌گردد.

علاوه بر برنامه‌های رسمی، ما دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و غیررسمی را نیز برای سنین مختلف طراحی کرده‌ایم. برنامه "نوید" مختص افراد زیر 18 سال و برنامه "سیمرغ" برای افراد بالای 18 سال ایجاد شده است. هدف این دوره‌ها آموزش عمومی در زمینه هوش مصنوعی و تربیت نیروی متخصص در توسعه هوش مصنوعی می‌باشد. این برنامه‌ها با همکاری بخش خصوصی اجرا می‌شوند و ستاد هوش مصنوعی مسئولیت برنامه‌ریزی آن‌ها را بر عهده دارد.

در تابستان امسال، رویدادی ترتیب دادیم که نتیجه آن طراحی ۵۰ برنامه درسی ارشد در حوزه آموزش هوش مصنوعی کاربردی در دانشگاه‌ها بود. این دوره‌ها از ابتدای مهر ماه شروع شده‌اند. مسئولیت برنامه‌ریزی و اطلاع‌رسانی این رویداد تنها بر عهده ما بود. حدود ۲۰۰ استاد از رشته‌های مختلف دانشگاهی در این رویداد حضور یافتند و پیشنهادات خود را برای سیلابس درس هوش مصنوعی کاربردی ارائه دادند. در نهایت، با همکاری اساتید برجسته هوش مصنوعی، ۵۰ پیشنهاد به عنوان برتر انتخاب شد و تولید محتوای این دروس هم اکنون آغاز شده است. همه محتوای این دروس به صورت رایگان برای عموم در دسترس قرار خواهد گرفت. برخی از این دروس در نیمسال اول سال تحصیلی ۱۴۰۳-۱۴۰۴ ارائه شده‌اند و برخی دیگر در نیمسال دوم ارائه خواهند شد.

امیدواریم که دانشجویان رشته‌های مختلف دانشگاهی با یادگیری مفاهیم هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، موجب پیشرفت کشور در استفاده از هوش مصنوعی در صنایع و جامعه شوند و بتوانند چالش‌های کشور را با بهره‌گیری از هوش مصنوعی حل کنند.

پایان پیام